استویا چیست؟
استویا (Stevia) یک گیاه با مزه شیرین است که برای شیرین کردن نوشیدنی‌ها و چای از قرن شانزدهم مورداستفاده بوده است.
این گیاه به‌صورت طبیعی در پاراگوئه و برزیل رشد می‌کرده است اما امروزه در ژاپن و چین نیز کشت می‌شود. از آن به‌عنوان شیرین‌کننده غیرمغذی و مکمل دارویی استفاده می‌شود.
منظور از شیرین‌کننده غیرمغذی این است که یا بدون کالری است و یا کالری بسیار پایینی دارد. استیویا به‌عنوان شیرین‌کننده سالم برای غذاها و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود.
حقایقی درباره استویا
- استویا در برزیل، پاراگوئه ژاپن و چین کشت می‌شود.
- شیرینی طبیعی آن ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر سفید است.
- می‌توان آن را در دسته کالری صفر قرار داد زیرا کالری آن در هر وعده بسیار پایین است.
- این گیاه دارای مزایایی برای سلامتی است و یک شکر جایگزین برای افراد دیابتی است.
- اگر به مقدار مناسب استفاده شود هیچ ضرری ندارد.
استویا چیست؟
این گیاه از خانواده گل آفتابگردان است. ۱۵۰ گونه مختلف از استویا وجود دارد که بومی آمریکای شمالی و جنوبی است.
در حال حاضر چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده استویا است و می‌توان آن را در خانه نیز کشت کرد.
میزان شیرینی آن ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر قند یا شکر سفید است و ۲۰درصد زمین کمتر و آب بسیار کمتری برای همان مقدار شیرینی نیاز دارد.
استویا دارای هشت گلیکوزید است. گلیکوزیدهای شیرین آن عبارت‌اند از:
- استویوساید(stevioside)
- ربادیوساید A،C ، D وF (rebaudioside)
- استویول بایوساید(steviolbioside)
- دالکوسایدA(dulcoside A)
استویوساید و ربادیوساید A مقدارشان از همه بیشتر است.
واژه استویا نیز به همین دلیل به آن داده‌شده است.
فرآیند آن شامل برداشت برگ‌ها و سپس خشک‌کردن و بیرون کشیدن آب و سپس خالص‌سازی است. استویا خام و پردازش‌شده قبل از خالص‌سازی معمولاً مزه‌ای تلخ دارد و بوی بدی نیز دارد تا زمانی که سفید و بدون رنگ شود. در حدود ۴۰ مرحله برای پردازش و خالص کردن آن باید انجام شود.
برگه‌ای این گیاه حدود ۱۸ درصد استویوساید دارد.
برخی از اسم‌های تجاری آن عبارت‌اند از:
- انلایتن(Enliten)
- پیورویا(PureVia)
- ربیانا(Rebiana)
- استویا
- استویاکین(Steviacane)
- استویا اکسترکت
- سوئیت لیف(SweetLeaf) یا برگ شیرین
مزایای احتمالی آن برای سلامتی
به‌عنوان یک جایگزین شکر سفید ممکن است این ماده دارای مزایایی برای سلامتی باشد.
استویا بدون کالری است و تقریباً هیچ کالری ندارد.
مزه شیرین آن برای افرادی که دنبال منابع غذایی و نوشیدنی شیرین سالم هستند مناسب است و نداشتن کالری برای افراد دیابتی و افرادی که می‌خواهند وزن کم کنند خوب است.
در ادامه چند مزیت احتمالی آن برای سلامتی ارائه‌شده است:
۱-دیابت
پژوهش‌ها نشان داده است که کالری و کربوهیدراتی به رژیم غذایی شما اضافه نمی‌کند. علاوه بر این مشخص شد که بر قند خون یا انسولین نیز تأثیری ندارد. این ماده کمک می‌کند افراد دیابتی بتوانند از مواد غذایی گسترده‌ای استفاده کنند.
در پژوهش دیگری مشاهده شد که استویا تقریباً هیچ اثری بر گلوکوز خون، سطح انسولین، فشارخون و وزن بدن ندارد.
۲-کنترل وزن
عوامل زیادی برای ایجاد اضافه‌وزن و چاقی وجود دارد مانند فعالیت جسمی و میزان غذای دریافتی باانرژی بالا که سرشار از چربی و قند است.
دریافت قند اضافه معمولاً ۱۶ درصد کالری دریافتی هر فرد در آمریکا است که ارتباط مستقیمی با افزایش وزن دارد.
استویا تقریباً هیچ قندی ندارد و به دلیل بسیار پایین بودن میزان کالری آن می‌توان بدون از بین رفتن مزه خوب خوراکی‌ها کالری کمتری دریافت کرد.
۳-سرطان پانکراس
استویا دارای ترکیبات استرول و آنتی‌اکسیدانی شامل کامپرول است.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کامپرول می‌تواند خطر سرطان پانکراس را تا ۲۳ درصد کاهش دهد.
۴-فشارخون
گلیکوزیدهای خاصی در عصاره استویا یافت می‌شود که باعث اتساع عروق می‌شود. آن‌ها می‌توانند دفع سدیم را در ادرار افزایش دهند.
در یک پژوهش در سال ۲۰۰۳ مشخص شد که استویا می‌تواند فشارخون را کاهش دهد. این پژوهش نشان داد که این گیاه نقش کاردیوتونیک یا متعادل‌کننده فشارخون و تنظیم‌کننده ضربان قلب دارد.
البته پژوهش‌های اخیر آن را تائید نکرده است و هنوز باید پژوهش‌های بیشتری در این رابطه انجام شود.
۵-رژیم کودکان
غذاها و نوشیدنی‌های دارای استویا نقش مهمی در کاهش کالری ناشی از قند در رژیم کودکان دارد.
امروزه هزاران محصول مختلف با استویا تولید می‌شود که می‌تواند در اختیار کودکان قرار بگیرد تا رژیم کم قندی داشته باشند.
۶-حساسیت
در سال ۲۰۱۰ سازمان غذای اتحادیه اروپا بررسی کرد که آیا واکنش حساسیت‌زا یا آلرژیک به استویا وجود دارد یا خیر.
نتایج نشان دارد که گلیکوسایدهای استویا هیچ ترکیب آلرژی‌زایی ندارند.
البته عصاره بسیار خالص آن می‌تواند واکنش آلرژیک ایجاد کند. ولی از سال ۲۰۰۸ تاکنون هیچ موردی از حساسیت به آن ثبت‌نشده است.
عوارض جانبی استویا
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که عصاره آن فاقد عوارض جانبی است.
در ابتدا فکر می‌کردند که برای کلیه‌ها خطرناک باشد اما تحقیقات نشان داد که هم از کلیه در برابر اثر دیابت محافظت می‌کند.
پژوهش‌های اخیر نیز نشان داده است که مصرف آن امن است و می‌توان به میزان شکر معمول روزانه از آن استفاده کرد ولی در زمان بارداری باید مصرف آن کاهش یابد.
برخی از محصولات استویا دارای الکل قندی هستند و افرادی که دارای حساسیت به الکل قندی هستند ممکن است نفخ، درد شکمی، تهوع و اسهال را تجربه کنند. یکی از الکل‌های قندی بنام اریتریول(erythriol) نسبت به سایرین دارای مقدار کمتری از این اثر است.
تا زمانی که استویا به‌صورت خالص و به مقدار کم استفاده شود هیچ عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند.
استویا چگونه استفاده می‌شود؟
در آمریکای جنوبی و آسیا از آن به‌عنوان شیرین‌کننده در محصولاتی مانند
- بستنی
- دسر
- سس
- ماست
- نان
- نوشیدنی‌های بدون الکل
- آدامس
- آب‌نبات
- غذاهای دریایی
- سبزی‌های آماده
مورداستفاده قرار می‌گیرد.
